“Kẻ bướm hoa thường chết trong mật ngọt.” – Đây có thể là câu nói mô tả chính xác về cái bẫy mà loài cây Nắp ấm (Pitcher plant) giăng lên để bẫy những kẻ thích mật ngọt, chúng sẽ chết trước khi hiểu được sai lầm của mình.
Đặc điểm chung
Nếu đã từng đọc truyện hoặc xem phim Thuỷ Hử (Trung Quốc), hẳn bạn từng nghe đến món “bánh bao nhân thịt người” của nữ gian đạo Tôn Nhị Nương. Nhân vật giang hồ này cùng chồng mở một quán rượu ven đường. Khách qua đường vào đây ăn uống, bị đánh thuốc mê, cướp mất tài sản và không chỉ thế, họ còn “được” đưa ra lò mổ để lấy thịt. Trong lần đụng độ với Võ Tòng, hai bên đánh nhau tơi bời và Tôn Nhị Nương thua. Họ kết nghĩa huynh đệ rồi sau này về với Lương Sơn Bạc.
Câu chuyện về giống cây nắp ấm cũng tương tự. Giống như Tôn Nhị Nương, những cái cây có màu sắc sặc sỡ và hoa văn đẹp mắt này cũng làm “mê mẩn” những chú ong nàng bướm đang dập dìu xung quanh. Để tăng thêm sức “quyến rũ”, nhóm cây này còn tiết ra loại mật ong có hương thơm ngọt ngào và tất nhiên, vị của chúng cũng tuyệt vời không kém. Khi những khách đường xa lỡ bước đặt chân vào “động bàn tơ” này rồi, gần như chắc chắn nó sẽ tìm cách “lột sạch” kẻ ham vui và đưa gã lên lò mổ.
Về cấu tạo chung, các cây nắp ấm đều có những cái “ấm” được đậy “nắp”. “Nắp” (Pperculum) như cái tên của nó, giúp cho nước mưa không rơi vào bên trong lòng “ấm”, nhằm đảm bảo nồng độ dịch vị được cây tiết ra không bị pha loãng. Còn cái “ấm”, vốn được tạo ra nhờ sự quây lại thành túi tròn của những chiếc lá đặc biệt. Những chiếc lá này có hai mặt trong và ngoài với tính chất khác nhau. Ở bên ngoài chúng hoàn toàn bình thường, nhưng được tô vẽ thêm nhờ hoa văn và màu sắc sặc sỡ, mọi loài côn trùng có thể đậu lên đó và di chuyển dễ dàng. Nhưng mặt bên trong hoàn toàn khác. Một khi “kẻ bướm hoa” đã rơi vào đây, gần như nó không thể thoát.
Giáo sư Tanya Renner, thuộc ĐH California, chuyên nghiên cứu về cây nắp ấm, cho biết: “Bên trong đó có rất nhiều rãnh với kiểu vi cấu trúc đặc biệt khiến cho các loài côn trùng không thể đậu bám trên đó được“. Mặt trong này thậm chí còn rất trơn và bề mặt giống như sáp. “Khi có thêm nước, bên trong đó còn trơn trượt hơn nữa. Nó giống như là bạn đang chơi trò trượt băng nhưng trên bề mặt của một chiếc lá“, Tanya nói thêm.
Mặt bên trong lại cực kỳ trơn trượt và khó bám
Cấu tạo trên đảm bảo cho những côn trùng chỉ di chuyển bằng chân sẽ có một “kết thúc có hậu“. Song cả với những loài biết bay, chúng cũng khó lòng thoát khỏi bản án tử. Thứ dịch vị được tiết ra trong lòng ấm được pha thêm với đường. Một khi cánh của chú ong hay ruồi bị dính thứ dịch kia, chúng gần như không thể cất cánh. Và chiếc ấm, không khác gì một chiếc dạ dày phiên bản thực vật, sẽ tiêu hoá toàn bộ mọi sinh chất mà con mồi để lại.
Sinh vật bị rơi vào cây nấp ấm
Nhưng tại sao lại có sự xuất hiện của những loài thực vật “ăn động vật” kỳ lạ đến vậy? Vì thông thường, thực vật nằm dưới cùng trong chuỗi thức ăn của sinh giới. Lần này, thuyết tiến hoá là lời giải đáp hợp lý nhất. Cha đẻ của thuyết này, Darwin, gọi hiện tượng ngược đời này là “hội chứng ăn thịt”. Hầu như mọi loài thực vật “ăn mặn” đều có điểm chung là sinh sống ở những vùng đất khô cằn, thiếu dinh dưỡng, đặc biệt là Nitrogen, nguyên tố quan trọng giúp tạo ra DNA và Protein.
Song nếu ở động vật ăn thịt, khi quá thiếu thức ăn, chúng có thể chuyển sang hình thức cực đoan là ăn thịt đồng loại (cannibal). Có điều động vật là những loài di chuyển được nên chúng có thể áp dụng hình thức ấy. Thực vật thì khác, đứng yên một chỗ nên chúng không thể “ăn lẫn nhau”. Do vậy, tạo ra những cái bẫy “mật ngọt chết ruồi” là cách duy nhất.
Vì đời sống khó khăn, nhiều loài buộc phải trở thành kẻ cướp đường…
Không chỉ là giết chóc…
Hầu hết chúng ta đều nghe về cây nắp ấm như loài thực vật đáng sợ. Điều đó đúng, với các loài côn trùng. Nhưng không đầy đủ. Thực tế để sinh tồn, nhiều đại diện của nhóm thực vật đặc biệt này đã tiến hoá theo hình thức cộng sinh để tối đa hoá nguồn Nitrogen mà chúng có thể “nhận” được.
Nếu bạn từng nghe một tay xã hội đen nào nói rằng “những đứa còn sống vẫn tạo ra nhiều lợi ích hơn cái thằng đã chết” thì đây chính là châm ngôn của những loài nắp ấm này. Có những loài nắp ấm chỉ tiêu hoá những loài côn trùng cụ thể. Có đại diện khác lại “hợp tác cùng có lợi” với các loài thú và một số khác, “thuê” vi khuẩn để làm việc cho mình.
